Της Παρασκευής Σιδερά-Λύτρα.
(τ. δημοδιδασκάλισσα στην Κανδήλα).
Παραμονή των Χριστουγέννων, προτού φέξει, η μάνα μας ζύμωνε το αποβραδίς αναπιασμένο προζύμι. Ίδια η διαδικασία με το ζύμωμα του ᾽βδομαδιάτικα καθημερινού ψωμιού μας. Κι όμως τούτο το ζύμωμα ήταν μια ιεροτελεστία, συνοδευόμενο από τους χτύπους των παιδιών στην πόρτα και τη φωνή: "Θειά, να πούμε τα Χ(ρι)στό(γ)εννα;" και εν συνεχεία από τη μελωδία – όχι μόνο μιας ή δυό στροφών – ολόκληρης της ιστορίας της Γέννησης: "Καλήν ημέραν άρχοντες, αν είναι ορισμός σας, Χριστού τη θεία γέννηση να πω στ᾽ αρχοντικό σας...".
Και ήδη περί το κολατσό μοσχοβόλαγε το σπίτι από τα ψημένα προϊόντα του ζυμώματος: Χριστόψωμα φουσκωμένα, ροδαλά από την πύρη του φούρνου μας. Κι ανάμεσά τους ο Σταυρός, μυρωδάτο χριστόψωμο σε σχήμα σταυρού – τον εποφθαλμιούσαμε εμείς τα παιδιά· κάτι έκρυβε. Τη λεγομένη βασιλόπιττα εμείς στο χωριό μας δεν την ξέραμε, εισήχθη αργότερα. Στον "Σταυρό" ήταν κρυμμένο το νόμισμα, και κοβόταν στο τραπέζι της παραμονής των Χριστουγέννων, σε τόσα κομμάτια όσα τα παρόντα και τα ξενιτεμένα μέλη της οικογένειας – με την προσμονή, ποιος θα είναι ο τυχερός.
Παραμονή Πρωτοχρονιάς, παραμονή του Αγίου Βασιλείου, χαράματα η ίδια διαδικασία, η ίδια ιεροτελεστία του ζυμώματος, συνοδευόμενου από τη μελωδία "Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά, κι αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά με τ᾽ς άγιους θρόνους. Άγιος Βασίλης έρχεται, άρχοντες τον κατέχετε, από την Καισαρεία, συ είσαι αρχόντισσα κυρία ...", του ζυμώματος για τα "βασιλόψωμα" και προ παντός για τις ζηλευτές "βασιλοπούλες". Πολλές βασιλοπούλες έπλαθε η μάνα μας με το έτοιμο ζυμάρι, τόσες όσες ήταν τα παιδιά, που θα τους τις μοιράζαμε – παιδιά συγγενών και γειτόνων μας. Θαυμαστή για μας η μορφή της ζυμαρένιας κούκλας, της βασιλοπούλας. Κι εμείς τις έτοιμες ψημένες τις μοιράζαμε για τα παιδιά στις οικογένειες, που μας έστελνε η μάνα μας, ενώ αντίστοιχα έφερναν για μας άλλα παιδιά βασιλοπούλες από άλλες νοικοκυρές.
